خانم پروفسور الن لانگر و توهم کنترل

خانم پروفسور الن لانگر Ellen Langer استاد روان شناسی است. او در دانشگاه هاروارد دارای کرسی هیات علمی و درجه ی استاد تمامی است. او در سال 1981 میلادی توانست به عنوان اولین زن در تاریخ به این عنوان دست پیدا کند. او دارای زندگی و نظریات الهام بخشی است. مجله ی موفقیت و سلامت آبی در اینجا قصد دارد تا درباره ی نظریه ی توهم کنترل او صحبت کند.

به اعتقاد خانم الن همه ی افراد دچار توهم کنترل هستند. یعنی زمانی که به موفقیتی دست پیدا می کنند بلافاصله این تصور در ذهن آن ها شکل می گیرد که کنترل همه چیز در دست آن ها است. اوضاع همیشه بر وفق مراد خواهد ماند. انسان ها فکر می کنند وقتی یک بار موفق می شوند برای همیشه موفق باقی می مانند. اما همه می دانیم که چنین نیست. برای اثبات این نظریه خانم الن چند آزمایش انجام داد.

آزمایش اول

با این که هدف اصلی این آزمایش، فهم ایجاد توهم کنترل در موقعیت های رقابتی بود اما به شرکت کنندگان گفته شد که هدف، آزمایش عملکردهای شناختی مغز و تغییرات فیزیولوژیک است. آزمایش به این ترتیب بود که یک نفر که در اصل، آزمایشگر بود درون یک اتاق قرار می گرفت و سپس یک شرکت کننده وارد همان اتاق می شد. اما آزمایشگر وانمود می کرد که از شرکت کنندگان است.

برای بعضی از شرکت کنندگان، فرد آزمایشگر خوش لباس و با اعتماد به نفس ظاهر شده و برای بعضی دیگر بد لباس و بدون اعتماد به نفس نمایان می شد. سپس این دو نفر درون اتاق به بازی می پرداختند و باید روی مبلغ صفر تا 25 دلار شرط بندی می کردند. زمانی که آزمایشگر خود را خوش لباس و با اعتماد به نفس نشان می داد، رقیبش روی مبلغ کمی شرط بندی می کرد اما زمانی که بدون اعتماد به نفس ظاهر می شد رقیبش روی مبلغ زیادی شرط می بست.

نتیجه: افراد بسته به این که با چه کسانی در رقابت باشند، دارای توهم کنترل و موفقیت هستند.

آزمایش دوم:

هدف اصلی این آزمایش تاثیر انتخاب ها روی ایجاد توهم کنترل بود. شرکت کننده ها در این آزمایش دو دسته بودند. اول آن های که حق داشتند برای خرید بلیط بخت آزمایی یک مسابقه ی فوتبال خودشان بلیط را انتخاب کنند. اما گروه دوم بلیط بخت آزمایی انتخاب شده ای در اختیارشان قرار می گرفت. در مرحله ی بعد به افراد هر دو گروه گفته شد که یک نفر هست که قصد خرید بلیط داشته اما بلیط ها تمام شده است. او خیلی مصر است تا با مذاکره با شما یکی از بلیط های شما را خریداری کند. افراد گروه اول برای فروش بلیط خود به فرد مورد نظر قیمتی حدود 8 برابر بیشتر از قیمت گروه دوم داده بودند.

نتیجه: انسان ها برای حق انتخاب ارزش زیادی قائل هستند چون به آن ها توهم کنترل می دهد و حاضرند برایش هزینه کنند. پس فروشنده ای موفق تر است که حق انتخاب های بیشتری را به خریداران خود می دهد نه فروشنده ای که به زور قصد دارد جنس مورد نظر خودش را به مشتری بفروشد.

آزمایش سوم:

هدف از این آزمایش تاثیر میزان مشارکت افراد در یک موقعیت شانسی، روی ایجاد توهم کنترل بود. برای این کار یک جعبه ی معما جلوی شرکت کنندگان قرار می دادند. به گروه اول اجازه داده می شد تا پیش از شروع، جعبه را ببینند. اما به گروه دوم این اجازه را نمی دادند. سپس از هر دو خواستند تا احتمال موفقیت خود را در حل معما بیان کنند. شرکت کنندگان گروه اول احتمال موفقیت خود را بیشتر از افراد گروه دوم پیش بینی کردند. اما در واقعیت هر دو گروه به یک میزان موفق به حل معما شدند.

نتیجه: مشارکت در یک موضوع باعث ایجاد توهم کنترل روی آن می شود. به همین دلیل است که رانندگان با تجربه هنگام عبور از مسیرهای آَشنا ناگهان به خواب رفته و از مسیر منحرف می شوند.

در نهایت این تحقیق نشان داد که عواملی مثل رقابت، حق انتخاب و آشنایی با موقعیت به انسان توهم کنترل می دهد. پس اگر تحت تاثیر آن ها قرار بگیری در یک لحظه همه چیز را از دست می دهی و هرگز به موفقیت نمی رسی.